Een fotostudio in de woonkamer? Dat kan! Steeds meer amateurfotografen ontdekken studiofotografie, en voor steeds meer mensen die al wat langer met fotografie bezig zijn, is het zelfs een bron van inkomsten.

Voor een paar honderd euro is iedere woonkamer om te bouwen tot portretstudio, en het is ook allemaal snel weer ingepakt.

Dit artikel laat zien wat je nodig hebt om aan de slag te kunnen en we leggen een aantal veelgebruikte begrippen uit.

Waarom studio apparatuur?

Iedere camera is uitgerust met een flitser. Vaak is dit een flitser die in de behuizing is verwerkt en indien nodig omhoog springt: de zogenaamde popup-flitser.

Bovenop de meeste camera's kan je bovendien een opzetflitser (ook wel systeemflitser of reportageflitser genoemd) plaatsen. In het voorbeeld hiernaast zie je een Nikon D700 spiegelreflex camera met een SB900 opzetflitser.

Deze flitser moet je vooral zien als een all-purpose flitser die een ruimte, scène of klein tot middelgroot voorwerp verlicht. Het is alleen niet mogelijk een persoon in zijn geheel hiermee gelijkmatig en natuurlijk te verlichten. Ook zien portretten erg erg plat uit: er zit geen diepte in. Studioflitsers hebben daarom een aantal duidelijke voordelen:

1. Het geeft een veel betere lichtspreiding voor een natuurlijker resultaat;
2. Er kunnen grotere objecten, personen of groepen personen worden verlicht;
3. Er is, zeker bij de wat zwaardere sets, veel meer licht beschikbaar;
4. Een onderwerp kan van meerdere kanten worden belicht;
5. Je kunt experimenteren met lichtval voor speciale effecten, daarover later meer.

Hoe studioverlichting werkt

Hieronder staat een typisch voorbeeld van een studioflitser uitgelegd. Een studioflitser is dus een flitser met veel vermogen, die op diverse plaatsen kan worden neergezet, waarbij de lichtsterke regelbaar is en het licht op allerlei manieren kan worden gebundeld en gespreid met diverse accessoires.

De onderdelen van een studioflitser

Zo ziet een studioflitser eruit. De reflector (de kap met zilveren binnenkant) is bedoeld om het licht te bundelen. Deze is demontabel, zodat er andere accessoires op gezet kunnen worden, zoals bijvoorbeeld een softbox (hierover later meer).

Aan de voorzijde zitten twee lampen: het instellicht en de flitsbuis. De flitsbuis is een krachtige lamp die gedurende een fractie van een seconde veel licht levert. Dit is dus de lamp die daadwerkelijk flitst. Het kost een studioflitser dan ook vaak een paar seconden (afhankelijk van het ingestelde vermogen) om genoeg stroom op te bouwen om dit licht te leveren. Na een flits kost het weer een paar tellen op op te laden (bij sommige flitsers minder dan een seconde).

Het instellicht is een lamp die in- en uitschakelbaar is, en continu kan branden. De instellamp levert veel minder licht dan de flitsbuis en is bedoeld om na het opbouwen van de set te kijken waar licht moet vallen en waar niet, hoe reflecties uitpakken en hoe de schaduwen worden.
Ook kan je camera dankzij het instellicht sneller focussen. Maar als er voldoende omgevingslicht is, dan kun je de instellamp ook gerust uitschakelen.

De voet van een studioflitser is een zogenaamde spigot-aansluiting. Een spigot is een metalen bus met een uitsparing waar een flitser op gezet kan worden. Met de draaiknop wordt de flitser dan vastgezet. Een spigot vind je op lampstatieven, muurbeugels, muurplaten en vele andere bevestigingsmaterialen.

De achterzijde van een studioflitser

Aan de achterzijde van een studioflitser bevinden zich alle bedieningsknoppen:

De meeste van deze onderdelen wijzen zich vanzelf, maar over sommige knopjes zijn nog wel wat nuttige weetjes te melden.
Wil je uitleg over ieder knopje in detail? Lees dan dit artikel:
Uitleg over de knopjes op studioflitsers

De principes van een studioflitser

Zoals gezegd, is het doel van een studioflitser om een onderwerp natuurlijker te belichten. Maar wat is natuurlijk? De meest natuurlijke lichtbron is natuurlijk de zon. Deze laat goed zien hoe licht werkt.

Een kleine lichtbron

Hoewel de zon vele malen groter is dan de aarde, is het een klein puntje aan de hemel. Een kleine lichtbron zorgt voor sterke schaduwen en een scherpe overgang tussen het gedeelte dat in schaduw ligt en het gedeelte dat belicht wordt. Onderstaande foto laat dit goed zien.

Het zonlicht is een kleine lichtbron en geeft bij deze man een scherpe overgang tussen het lichte en het donkere gedeelte van zijn gezicht. Ook is in het schaduwgedeelte nauwelijks detail te zien. Dit is de reden dat je met een cameraflitser (ook een kleine lichtbron) ook scherpe schaduwen hebt.

In de fotostudio werkt dit net zo. Door een studioflitser te voorzien van een conische snoot of kleppenset, kan het licht gebundeld worden tot een kleine lichtbron. Op de foto hiernaast geeft dit juist een spannend effect aan de foto.

Een grote lichtbron

Als je op een bewolkte dag buiten loopt, heb je geen schaduw. Hoe komt dat? Het wolkendek fungeert als een diffuser: het licht wordt verdeeld over een veel groter oppervlak (het wolkendek).

Het licht dat afkomstig is van het wolkendek heeft een zeer grote spreiding en gaat als het ware om je lichaam heen: beide kanten worden even goed belicht waardoor je geen schaduw hebt.

Dit is de reden dat in de fotostudio meestal geflitst wordt met een diffuser. Dit kan een softbox zijn, een flitsparaplu (of eventueel een softflood reflector / beauty dish).

Allemaal met als doel om een grote lichtspreiding te krijgen en schaduw te minimaliseren.

Wat bewolking doet met licht (schaduwen verminderen door het licht te spreiden en diffuus te maken) doe je in de fotostudio dus met een softbox of paraplu.

De kat op de foto hieronder is gefotografeerd met twee flitsers met twee grote softboxen (80 x 100 cm). Doordat het licht vanaf een groot oppervlak afkomstig is, wordt hij van bijna alle kanten belicht en heeft hij bijna geen schaduw. De kat heet trouwens Meneer Aart en hij doet iedereen de groetjes.

De studioflitsers opstellen: het hoofdlicht

In de fotostudio werk je met minimaal één flitser. Dit noem je je hoofdlicht (In het Engels: "key" of "key light"). 

Het hoofdlicht is de "zon" van de set. Deze flitser levert ook het meeste licht: het vermogen staat bij deze flitser het hoogst ingesteld. Bij de meeste foto's staat dit licht in de buurt van de fotograaf opgesteld.

Maar zoals we hierboven hebben gezien, geeft 1 lichtbron sterke schaduwen en contrasten. Dat kan heel mooi zijn, maar als dat niet de look is die je wilt in je foto, dan maak je gebruik van een tweede lichtbron: je invullicht ("fill light").

Het invullicht

Het invullicht belicht het onderwerp bijvoorbeeld van de zijkant, of precies vanaf de andere kant. Het invullicht geeft je onderwerp reliëf en diepte. Het heldert schaduwen wat op, zodat je in donkere partijen toch voldoende detail kunt onderscheiden. Dit zorgt voor een evenwichtige belichting. Het invullicht hoeft niet zo sterk te zijn als het hoofdlicht.

Een klassiek uitgangspunt voor het invullicht is dat het invullicht op ongeveer de helft van het vermogen van het hoofdlicht wordt ingesteld, maar dit is natuurlijk ook afhankelijk van de positie van het invullicht. Plaats je het invullicht verder weg, dan heb je als fotograaf meer bewegingsvrijheid. De extra afstand compenseer je dan met wat extra vermogen.

Een flitsset gebruiken

Met twee lichtpunten kan het overgrote deel van alle studiofoto's worden gemaakt. Daarom zijn studioflitssets ook zo populair: ze bevatten twee flitsers die meteen als hoofdlicht en invullicht kunnen worden gebruikt. Na een paar minuten experimenteren zul je hiermee al foto's maken die er veel professioneler uit zien dan foto's gemaakt met een popup- of opzetflitser!

Bij een flitsset worden bijna altijd twee softboxen of tenminste een softbox en een flitsparaplu geleverd, perfect voor model- en portretfotografie. Er ontstaat een groot lichtvlak (dus een grote lichtbron). Doordat het flitslicht via doek op het onderwerp belandt wordt het licht diffuus wat dus wil zeggen dat het licht zacht, egaal en mooi gespreid is. Zacht licht wordt niet hard gereflecteerd door oppervlakken.

Zacht licht komt goed van pas bij portretfotografie. Bij de ingebouwde flitser in de camera krijgen mensen vaak een sterk wit en spiegelend voorhoofd, zoals bij de man hiernaast.

Het lijkt alsof hij net nog op een racefiets gezeten heeft, maar in werkelijkheid wordt de reflectie voor het grootste deel veroorzaakt door een niet-diffuus licht van de cameraflitser. Het gebruik van een softbox, flitsparaplu of beautydish gaat dit effect tegen.

Uitbreiden met meer flitsers

Het voorbeeld hiernaast toont een meer geavanceerde opstelling.

Het hoofdlicht en het invullicht hebben hun plaats behouden: het hoofdlicht zorgt voor het meeste licht en het invullicht zorgt voor diepte door schaduwen een beetje op te helderen.

Nieuw zijn het haarlicht en de achtergrondverlichting.

Haarlicht

Het haarlicht wordt ook wel backlight of kicker genoemd. Het is een kleine, gerichte lichtbron met weinig licht die de contouren (hoofd en schouders) accentueert en het onderwerp scheidt van de achtergrond. Zo krijgt het beeld veel meer diepte. Omdat vooral de haren oplichten, heet dit dus het haarlicht.

Het haarlicht wordt meestal achter het model geplaatst, buiten het zicht van de camera. Idealiter schuin boven het model, zoals op deze tekening is aangegeven. Een light boom of hengelstatief is hierbij een ideaal hulpmiddel om het haarlicht (schuin) boven het model te plaatsen.

Bij deze dame is het effect van het haarlicht goed te zien. Links met, en rechts zonder haarlicht. Rechts lijkt het model plat en tegen de achtergrond geplakt. De linkerfoto lijkt door het gebruik van het haarlicht realistischer en heeft meer diepte.

Achtergrondlicht

Op de foto hiernaast zijn twee flitsers gebruikt. Een hoofdlicht links, maar geen invullicht. Daardoor bevat de foto veel schaduwen. Hier is dat niet erg, het geeft de foto juist een mysterieus tintje. Een tweede flitser is op de achtergrond gericht. Het veroorzaakt een lichte vlek op de zwarte achtergrond.

Er ontstaat een kleurverloop van donker naar licht en niet geheel toevallig is dat precies het omgekeerde van de belichting van het model.

Je kunt met een flitser zo'n kleurverloop creëren, of de hele achtergrond egaal verlichten met 1 of 2 flitsers.

Welke flitsset heb je nodig?

Er zijn vele studioflitssets te krijgen verdeeld over meerdere series, variërend modellen voor thuisgebruik tot professionele flitsers en van laag vermogen tot flitsers met zeer veel vermogen. Welke voor jou het meest geschikt is, lees je hier: 5 tips voor het kopen van een flitsset

Een reflector gebruiken

Als je met drie lichtbronnen wilt werken (bijvoorbeeld een hoofdlicht, een invullicht en een haarlicht), en je hebt maar twee flitsers, dan kun je in plaats van een derde flitser ook een reflectiescherm gebruiken.

Je gebruikt dan een flitser als hoofdlicht, de andere als haarlicht en met de reflector helder je de schaduwen op. De reflector reflecteert dan licht van het hoofdlicht.

Meer over reflectieschermen lees je hier:

Een Reflectiescherm Gebruiken

Geschikte camera voor studiofotografie

Welke camera is geschikt voor gebruik in de fotostudio? Aan welke eisen moet deze voldoen? Deze vraag wordt hier beantwoord: De ideale camera voor studiofotografie

Wanneer gebruik ik flitsers en wanneer daglichtlampen?

Deze vraag wordt beantwoord in dit artikel: Perfecte Webshop Productfoto's in 3 Stappen.

Wat is het verschil tussen een softbox en een flitsparaplu?

Het antwoord op deze vraag lees je hier: Softbox of Paraplu?

Tot slot

Bovenstaande uitleg en tips zijn uiteraard richtlijnen. Hiermee kun je na het uitpakken van je flitsset snel aan de slag en zul je binnen twee minuten al leuke foto's maken.

In de fotografie bestaan natuurlijk geen regels. Dat maakt het ook zo leuk. Dus de hier beschreven opstellingen zijn vooral een basic uitgangspunten met oneindig veel variaties.

Blijf experimenteren, leren en proberen. Juist daarom is het zo'n leuke hobby.

Succes!

Vond je dit artikel waardevol?